Giữa khung cảnh tuyết trắng phủ đầy, hơi nước bốc lên từ suối nước nóng, một chú khỉ tuyết mặt đỏ ngồi nhắm mắt thư giãn – đó không chỉ là một bức ảnh đẹp, mà còn là biểu tượng sống động của mùa đông Nhật Bản. Hành vi tắm onsen của khỉ tuyết ở Jigokudani từ lâu đã trở thành điểm thu hút du khách toàn cầu, đồng thời mở ra góc nhìn sâu sắc về khả năng thích nghi của động vật, bản sắc văn hóa và tinh thần du lịch sinh thái bền vững của người Nhật.
II. Loài Khỉ Tuyết Nhật Bản và Hành Vi Tắm Onsen Đặc Biệt
A. Đặc điểm sinh học và môi trường sống khắc nghiệt
Khỉ tuyết Nhật Bản, hay Macaca fuscata, là loài linh trưởng sinh sống ở vùng có khí hậu lạnh nhất thế giới trong số các loài khỉ. Chúng có thân hình trung bình dài khoảng 60–80cm, cân nặng từ 10–15kg đối với con cái và 15–20kg đối với con đực. Nét nổi bật nhất là lớp lông dày xám nhạt bao phủ toàn thân và khuôn mặt đỏ trần trụi, dễ dàng nhận biết dù giữa khung cảnh tuyết trắng.
Khỉ tuyết chủ yếu sinh sống tại các vùng rừng núi ở Honshu – đảo chính của Nhật Bản. Khu vực Jigokudani ở tỉnh Nagano, với địa hình núi non hiểm trở, mùa đông lạnh buốt và suối nước nóng tự nhiên, trở thành nơi cư trú lý tưởng cho chúng.
B. Hệ thống xã hội chặt chẽ và thông minh tập thể
Khỉ tuyết sống theo bầy có tổ chức, với cấu trúc phân cấp xã hội rõ ràng. Một con cái lớn tuổi thường đứng đầu nhóm, đóng vai trò điều phối và duy trì trật tự. Mỗi cá thể đều giữ một vị trí xã hội nhất định, ảnh hưởng đến quyền tiếp cận thức ăn, onsen, và thậm chí cả các hành vi tương tác trong bầy.
Chúng cũng nổi bật với trí thông minh tập thể. Hành vi tắm onsen được ghi nhận xuất hiện lần đầu vào thập niên 1960, bắt nguồn từ một con khỉ cái tên là "Mukubili" – con đầu tiên khám phá cách ngâm mình trong nước nóng. Sau đó, hành vi này lan nhanh trong cả bầy thông qua quan sát và bắt chước – minh chứng cho khả năng học hỏi xã hội cao của loài khỉ này.
C. Tắm onsen – thói quen sinh tồn hay biểu hiện văn hóa?
Hành vi tắm onsen bắt đầu như một phản xạ sinh tồn để tránh rét trong mùa đông. Tuy nhiên, theo thời gian, nó trở thành một phần trong nhịp sống mùa lạnh của khỉ tuyết, thậm chí được lặp lại có chọn lọc theo thời tiết và hoàn cảnh xã hội.
Khi trời bắt đầu lạnh, đặc biệt dưới 5°C, những con khỉ đầu đàn thường là nhóm vào onsen đầu tiên. Chúng không lao xuống nước ồ ạt mà bước xuống một cách cẩn thận, từ tốn, chọn vị trí thoải mái nhất. Sau đó, các con khác sẽ lần lượt nhập bồn, tạo nên một khung cảnh tắm tập thể yên bình.
Trong suối nước nóng, khỉ không chỉ ngâm mình mà còn duy trì hành vi chăm sóc lông cho nhau – một hoạt động giúp củng cố quan hệ và giảm căng thẳng trong bầy. Một số cá thể nhắm mắt thiền định, số khác tò mò quan sát xung quanh, hoặc chơi đùa nhẹ nhàng. Những biểu cảm như thư giãn, hài lòng, thậm chí... “mơ mộng” khiến người xem dễ liên tưởng đến cảm xúc của con người.
Không phải khỉ nào cũng có "đặc quyền" tắm onsen. Trong những ngày lạnh sâu hoặc suối quá nhỏ, chỉ những cá thể có thứ bậc cao mới được vào trước. Điều này cho thấy hành vi tắm cũng gắn với trật tự xã hội và tính kỷ luật trong bầy.
III. Góc Nhìn Sinh Thái – Khi Khỉ Tắm Onsen Trở Thành Du Lịch Có Trách Nhiệm
A. Jigokudani – Biểu tượng du lịch sinh thái Nhật Bản
Công viên khỉ Jigokudani ra đời năm 1964 không chỉ để thu hút du khách mà còn là dự án bảo tồn động vật hoang dã tiên phong tại Nhật. Nằm sâu trong rừng, chỉ có thể tiếp cận bằng cách đi bộ hơn 30 phút giữa đường tuyết, nơi đây giữ gần như nguyên vẹn hệ sinh thái rừng tự nhiên.
Không có hàng rào, không cho ăn, không diễn xiếc – đó là ba nguyên tắc bất di bất dịch của công viên. Mọi sự tương tác đều diễn ra một cách thụ động và tôn trọng tuyệt đối với khỉ. Du khách là người đến “thăm nhà” của động vật, không phải ngược lại.
Ngoài việc quan sát, Jigokudani còn là trung tâm nghiên cứu sinh học nổi bật. Hàng chục nghiên cứu hành vi khỉ tuyết được thực hiện tại đây mỗi năm, góp phần cung cấp thông tin quý giá về hành vi học, xã hội học và sinh thái học của loài linh trưởng này.
B. Thời điểm và trải nghiệm lý tưởng cho du khách
Mùa đông, từ tháng 12 đến tháng 3, là thời điểm khỉ tập trung tắm onsen nhiều nhất. Tuyết rơi dày tạo nên khung cảnh huyền ảo như tranh vẽ. Tuy nhiên, đường đi vào công viên có thể trơn trượt, đòi hỏi du khách phải chuẩn bị kỹ về trang phục và thể lực.
Trải nghiệm lý tưởng không nằm ở việc đến gần khỉ, mà là việc bạn lặng lẽ quan sát cách chúng sinh hoạt. Mỗi biểu cảm, cử chỉ, hoặc hành vi tương tác đều là một phần nhỏ trong câu chuyện sinh tồn giữa mùa đông khắc nghiệt – nơi mà thiên nhiên và động vật vẫn giữ được sự tự do vốn có.
C. Du lịch bền vững và trách nhiệm bảo tồn
Dù Jigokudani là hình mẫu lý tưởng về bảo tồn gắn liền với du lịch, nhưng áp lực từ lượng khách ngày càng tăng cũng mang đến thách thức:
- Mất cân bằng sinh thái: Tiếng ồn, rác thải hoặc hành vi vô ý của khách du lịch có thể ảnh hưởng tiêu cực đến thói quen tự nhiên của khỉ.
- Xây dựng hạ tầng: Mở rộng đường đi, bãi đậu xe hoặc cơ sở lưu trú có thể thu hẹp môi trường sống rừng núi nguyên sinh của khỉ.
- Phụ thuộc vào con người: Nếu không quản lý chặt, khỉ có thể quen nhận thức ăn từ khách hoặc mất đi tập tính hoang dã.
Giải pháp nằm ở sự cân bằng. Chính quyền địa phương, công viên và cộng đồng đều cam kết xây dựng du lịch sinh thái đúng nghĩa: chú trọng giáo dục, giới hạn lượt khách mỗi ngày, và thường xuyên tổ chức các hoạt động nâng cao nhận thức về bảo tồn. Chính nhờ sự hợp lực này, hình ảnh khỉ tắm onsen vẫn giữ được vẻ tự nhiên, không bị thương mại hóa quá mức.
Khỉ tuyết Nhật Bản không chỉ là một loài động vật đặc biệt về sinh học, mà còn là hiện thân cho mối liên kết bền vững giữa con người và thiên nhiên. Hành vi tắm onsen của chúng – vừa ngẫu nhiên vừa kỳ diệu – đã mở ra một cánh cửa để ta suy ngẫm về sự thích nghi, tinh thần cộng đồng, và vai trò của mỗi sinh vật trong hệ sinh thái chung.
Khi chiêm ngưỡng những chú khỉ tuyết giữa khung cảnh tuyết phủ trắng xóa và hơi nước bốc lên lãng đãng, ta không chỉ thấy một hình ảnh dễ thương. Ta thấy cả một câu chuyện – về sự sống, sự giao thoa và sự gìn giữ của một quốc gia biết trân trọng những giá trị tự nhiên như Nhật Bản.