Ẩm thực Nhật Bản từ lâu được biết đến với sự tinh tế, cân bằng và gắn liền mật thiết với thiên nhiên. Mỗi mùa trong năm đều có những món ăn riêng, thể hiện sự hòa hợp giữa đất trời và con người. Trong đó, mùa thu đặc biệt được yêu thích vì mang đến sự bội thu của nông sản và hải sản. Người Nhật có câu “Shokuyoku no Aki” – “Mùa thu của sự thèm ăn”, phản ánh niềm hứng khởi bất tận với ẩm thực vào thời điểm tiết trời mát mẻ, lá phong đỏ rực và hương vị mùa vụ ngập tràn trong từng bữa cơm.
Mùa thu không chỉ là mùa của cảnh sắc mà còn là mùa của hương vị. Từ những nguyên liệu quý hiếm như nấm Matsutake, đến các món cá nướng thơm lừng hay món ăn dân dã như khoai lang nướng, tất cả đều góp phần tạo nên một bản giao hưởng ẩm thực khó quên.
1. Những món ăn đặc trưng mùa thu Nhật Bản
1.1 Nấm Matsutake – biểu tượng tinh hoa của rừng thu
Nấm Matsutake được xem là một trong những nguyên liệu quý hiếm nhất trong ẩm thực Nhật Bản. Loại nấm này thường mọc dưới gốc cây thông đỏ, rất khó tìm và đòi hỏi sự kiên nhẫn cùng kinh nghiệm của người hái nấm. Với hương thơm nồng nàn, vị ngọt nhẹ xen lẫn chút cay nồng tự nhiên, Matsutake mang đến trải nghiệm vị giác độc đáo mà ít loại nấm nào sánh được.
Trong văn hóa Nhật Bản, Matsutake được coi là món ăn “xa xỉ” vì giá trị kinh tế cao. Người Nhật thường chế biến Matsutake theo cách đơn giản để giữ trọn hương vị thiên nhiên. Món súp Matsutake dobin mushi là lựa chọn phổ biến, khi từng lát nấm được nấu trong ấm đất cùng tôm, gà và nước dashi thanh tao. Ngoài ra, Matsutake cũng có thể nướng trực tiếp trên than hồng, chỉ cần rưới chút nước tương là đủ tạo nên món ăn thơm lừng, tinh tế.
Giá trị văn hóa của Matsutake còn nằm ở sự gắn kết giữa con người và thiên nhiên. Vào mùa thu, nhiều gia đình và đầu bếp Nhật coi việc thưởng thức Matsutake như một nghi thức để cảm nhận sâu sắc hơn về sự thay đổi của đất trời.
1.2 Cá Sanma nướng muối – hương vị đại dương mùa thu
Cá Sanma, hay còn gọi là cá thu đao, là món ăn không thể thiếu trong thực đơn mùa thu của người Nhật. Thân cá thon dài, thịt béo vừa phải và phần bụng dày khiến Sanma trở thành loại cá lý tưởng để nướng. Khi được tẩm ướp muối nhẹ và đặt lên than hồng, lớp da cá dần chuyển sang màu vàng óng, tỏa hương thơm quyến rũ.
Một phần cá Sanma nướng muối thường được phục vụ cùng cơm trắng, củ cải mài, nước tương và một lát chanh. Sự kết hợp hài hòa giữa vị mặn, béo, ngọt và chua thanh tạo nên trải nghiệm ẩm thực khó quên. Tại Hokkaido, lễ hội cá Sanma Nemuro thường được tổ chức vào mùa thu để tôn vinh loài cá này, thu hút hàng nghìn du khách tham gia. Điều đó cho thấy Sanma không chỉ là món ăn, mà còn là một phần của văn hóa cộng đồng.
1.3 Món nướng – hơi ấm trong tiết trời se lạnh
Mùa thu cũng là mùa của những bữa tiệc nướng quây quần. Thịt bò Wagyu khi được nướng chín tới tỏa ra mùi thơm ngậy, từng thớ thịt mềm tan ngay trên đầu lưỡi. Bên cạnh đó, cá saba nướng (cá thu Nhật) với lớp da giòn rụm, thịt cá chắc ngọt cũng là món ăn được nhiều người yêu thích.
Người Nhật thường thưởng thức món nướng trong không gian ngoài trời hoặc bên bếp than nhỏ, vừa ăn vừa trò chuyện, tạo nên bầu không khí ấm cúng. Đây không chỉ là trải nghiệm ẩm thực mà còn là cách để gắn kết tình thân trong mùa thu se lạnh.
2. Nguyên liệu đặc trưng và văn hóa ẩm thực mùa thu
2.1 Nguyên liệu – tinh hoa từ thiên nhiên
Mùa thu mang đến một loạt nguyên liệu dân dã nhưng giàu dinh dưỡng. Hạt dẻ được dùng để nấu cơm hoặc làm bánh wagashi truyền thống, mang vị ngọt bùi tự nhiên. Khoai lang nướng là món ăn vặt gắn liền với ký ức tuổi thơ, khi từng củ khoai được vùi trong than nóng, vỏ cháy xém nhưng ruột ngọt mềm. Bí đỏ với vị ngọt thanh thường xuất hiện trong súp miso hay các món hầm bổ dưỡng. Bên cạnh Matsutake, nấm Shiitake và nấm Enoki cũng phổ biến, được sử dụng trong lẩu hoặc các món xào.
Sự đa dạng của nguyên liệu mùa thu không chỉ làm phong phú bữa ăn, mà còn phản ánh sự trân trọng của người Nhật đối với thiên nhiên. Họ tin rằng việc thưởng thức sản vật theo mùa là cách để duy trì sức khỏe và gắn bó với đất trời.
2.2 Văn hóa “Shokuyoku no Aki” – mùa thu của sự thèm ăn
Câu tục ngữ “Shokuyoku no Aki” đã trở thành một phần trong đời sống người Nhật. Vào mùa thu, vị giác trở nên nhạy bén hơn nhờ tiết trời mát mẻ, khiến việc thưởng thức món ăn trở nên hấp dẫn hơn bao giờ hết. Người Nhật thường tổ chức những bữa tiệc nhỏ để cùng nhau thưởng thức đặc sản mùa thu, từ đó gắn kết tình thân và tạo nên kỷ niệm đáng nhớ.
Ẩm thực mùa thu Nhật Bản không chỉ thỏa mãn vị giác mà còn mang giá trị tinh thần. Nó thể hiện tinh thần sẻ chia, đoàn kết và sự biết ơn đối với thiên nhiên đã ban tặng nguồn thực phẩm phong phú.
Ẩm thực Nhật Bản mùa thu là sự kết hợp hài hòa giữa hương vị và văn hóa, từ nấm Matsutake quý hiếm, cá Sanma béo ngậy, đến hạt dẻ, khoai lang hay bí đỏ ngọt bùi. Mỗi món ăn đều chứa đựng câu chuyện về thiên nhiên và con người, phản ánh tinh thần trân trọng mùa vụ của người Nhật.
Nếu bạn yêu thích ẩm thực Nhật, hãy thử tìm đến các nhà hàng Nhật Bản tại Việt Nam để trải nghiệm hương vị mùa thu đặc biệt này. Không chỉ là bữa ăn, đó còn là hành trình cảm nhận sự tinh tế và ý nghĩa sâu sắc trong văn hóa ẩm thực của xứ sở hoa anh đào.